ประวัติศาสตร์การแต่งกายแม่ญิงเจียงใหม่ในยุค 1960s กับบริบทขบวนแห่คัวตานในงานปอยหลวง

25 Mar

ในช่วงทศวรรษ 2500 หรือยุค 1960s สตรีเชียงใหม่หรือที่เรียกว่า “แม่ญิงเจียงใหม่” ยังคงรักษาเอกลักษณ์การแต่งกายแบบล้านนาไว้ได้อย่างงดงาม แม้โลกสมัยใหม่จะเริ่มหลั่งไหลเข้าสู่เมืองเหนือผ่านระบบการศึกษาและการบริโภควัฒนธรรมจากกรุงเทพฯ และต่างประเทศ การแต่งกายจึงกลายเป็นพื้นที่แห่งการประสานระหว่างอดีตและปัจจุบัน โดยเฉพาะเมื่อปรากฏอยู่ในพิธีกรรมทางศาสนาอย่าง “ขบวนแห่คัวตาน” ซึ่งเป็นหนึ่งในหัวใจของงาน “ปอยหลวง” หรือ “ประเพณีมหากุศลของชาวล้านนา”

✦ ขบวนแห่คัวตานคืออะไร?

“คัวตาน” หรือ “ครัวทาน” ในภาษาล้านนา หมายถึง การนำสิ่งของหรือเครื่องไทยทานไปถวายวัดในนามของครัวหรือกลุ่มชาวบ้าน ซึ่งแสดงถึงความร่วมแรงร่วมใจและการรวมตัวของคนในชุมชน เครื่องไทยทานเหล่านี้จะจัดแต่งอย่างวิจิตร โดยวางบนพาน ถาด หรือ “ชองอ้อย” (แคร่ไม้มีขาสูง) แล้วจัดขบวนแห่เข้าสู่วัดพร้อมด้วยเครื่องประโคม ฆ้อง กลอง และขบวนช่างฟ้อน

พิธีแห่คัวตานถือเป็นการแสดงออกทั้งด้านความศรัทธา ความสามัคคี และศิลปะวัฒนธรรมในเวลาเดียวกัน การจัดขบวนแห่เช่นนี้สะท้อนให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างวัดกับชาวบ้าน และยังเป็นเวทีให้แต่ละคุ้มบ้านได้แสดงฝีมือในการประดับตกแต่งเครื่องไทยทานอย่างอลังการ เพื่อถวายเป็นพุทธบูชา

✦ ขบวนแห่คัวตานเกิดขึ้นเมื่อใด?

ขบวนแห่คัวตาน มักเกิดขึ้นในบริบทของงาน “ปอยหลวง” ซึ่งเป็นงานบุญใหญ่ของภาคเหนือที่จัดขึ้นเพื่อเฉลิมฉลองหรือสมโภชสิ่งก่อสร้างทางพุทธศาสนา เช่น โบสถ์ วิหาร เจดีย์ ศาลาการเปรียญ หรือกุฏิสงฆ์ งานปอยหลวงแต่ละวัดจะไม่จัดเป็นประจำทุกปี หากแต่จะเวียนมาทุก 5 ปี 10 ปี หรือแม้แต่ 20 ปี ขึ้นอยู่กับการบูรณะสิ่งปลูกสร้างที่สำเร็จลง

โดยทั่วไปงานปอยหลวงจะจัดในช่วงฤดูแล้ง ราวเดือนกุมภาพันธ์–เมษายน ซึ่งเป็นช่วงที่อากาศปลอดฝน เหมาะกับการจัดงานกลางแจ้งและขบวนแห่กลางถนน และยังสอดคล้องกับช่วงเวลาที่เกษตรกรว่างเว้นจากการทำนา จึงสามารถเข้าร่วมงานบุญได้อย่างเต็มที่

✦ ครัวทานบ้าน vs. ครัวทานหัววัด

ครัวทานที่นำไปแห่เข้าสู่วัดนั้นมีสองประเภทใหญ่ ๆ ได้แก่

ครัวทานบ้าน คือครัวทานที่จัดขึ้นโดยชาวบ้านที่เป็นศรัทธาในสังกัดของวัดที่จัดงาน ขบวนคณะศรัทธาของแต่ละบ้านหรือแต่ละคุ้มจะมีการจัดขบวนแห่อย่างงดงาม มักมีการประดับตกแต่งต้นครัวทานอย่างวิจิตร และมี ขบวนช่างฟ้อนประจำวัด ที่ฝึกซ้อมกันมาอย่างดี “ช่างฟ้อนแม่ญิง” ซึ่งเป็นหัวใจของขบวนช่างฟ้อนเหล่านี้ จะ แต่งกายสวยงามตามแบบฉบับล้านนา ทั้งในเรื่องเสื้อผ้า ผม เครื่องประดับ และท่วงท่าการฟ้อนรำ การแห่ครัวทานบ้านมักเกิดขึ้นในวันแรกของงานปอยหลวง ก่อนที่จะมีการจัดงานฉลองในวันถัดไป

ครัวทานหัววัด หมายถึงองค์ทานที่มาจากวัดอื่นที่มีความสัมพันธ์กับวัดเจ้าภาพ เช่น วัดเครือญาติ หรือวัดที่มีพระสงฆ์เคยจำพรรษาร่วมกัน ขบวนครัวทานหัววัดมักจัดในวันหลัง ๆ ของงาน และมีความวิจิตรอลังการไม่แพ้ครัวทานบ้าน โดยอาจมีการใช้ ช่อช้าง (ธงสามเหลี่ยมผ้าสีสด) นำขบวน มีพระภิกษุร่วมเดิน และอาจมีการ ฮอมตาน ซึ่งเป็นการมาร่วมถวายแบบไม่แห่ขบวน แต่แสดงไมตรีและสืบสายสัมพันธ์กัน

✦ แฟชั่นแม่ญิงเจียงใหม่ในขบวนแห่คัวตาน

ภาพของขบวนแห่คัวตานในยุค 1960s คือภาพของ แม่ญิงเจียงใหม่ ในชุดพื้นเมืองที่ผสานความทันสมัยของยุคสมัยไว้ เครื่องแต่งกายประกอบด้วยเสื้อแขนกระบอกคอกลมหรือคอจีน ตัดเย็บด้วยผ้าไหมหรือผ้าฝ้ายจับคู่กับผ้าซิ่นลายขวาง หรือซิ่นต๋า หรือซิ่นไหมยกดอกลำพูน และสะไบเฉียงจากผ้าอย่างออร์แกนซ่าหรือชีฟอง ประดับเข็มกลัดที่อกเสื้อ ทรงผมคือ “ผมเกล้ามวยสูง” ที่ได้รับอิทธิพลจากแฟชั่นตะวันตกในยุคนั้น และมักตกแต่งด้วยดอกเอื้อง ดอกกล้วยไม้ และปิ่นดอกไม้ไหวเงินหรือทอง แม่ญิงเจียงใหม่มีบทบาทสำคัญในขบวนแห่คัวตาน โดยเฉพาะในฐานะ “ช่างฟ้อน” ที่ทำหน้าที่นำขบวน ฟ้อนที่โดดเด่นคือ “ฟ้อนเล็บ” หรือ “ฟ้อนครัวทาน” ซึ่งได้รับการปรับปรุงโดยพระราชชายาเจ้าดารารัศมี เดิมทีมีการฟ้อนเฉพาะในคุ้มเจ้านายภาคเหนือ ก่อนจะแพร่หลายสู่สตรีชาวบ้านทั่วไป บทบาทของสตรีในขบวนแห่นี้สะท้อนถึงสถานะทางสังคมของหญิงล้านนาในอดีตที่มีบทบาทสำคัญในการดูแลบ้านเรือน อบรมลูกหลาน สืบทอดประเพณี ตลอดจนการจัดเตรียมต้นครัวตานและเครื่องตกแต่งต้นปัจจัยต่าง ๆ ซึ่งล้วนเป็นงานฝีมือที่ผู้หญิงในหมู่บ้านรับผิดชอบ ด้วยเหตุนี้ ขบวนแห่คัวตานจึงเป็นเวทีที่แสดงให้เห็นถึงทั้งความงาม ความสามารถ และพลังศรัทธาของแม่ญิงอย่างเต็มเปี่ยม

✦ ความหมายทางวัฒนธรรมของแห่คัวตาน

แห่คัวตานไม่ใช่แค่การถวายทาน หากแต่เป็นการแสดงออกถึงความเป็นชุมชน ความเคารพในพระพุทธศาสนา และการอนุรักษ์ศิลปะวัฒนธรรมพื้นบ้านที่ตกทอดมาหลายชั่วอายุคน ขบวนแห่ยังถือเป็นพื้นที่สร้างบทบาทให้กับแม่ญิงในชุมชน ให้เป็นตัวแทนความงาม ความอ่อนโยน และจิตใจที่เปี่ยมด้วยความศัทธาในพุทธศาสนา ความงดงามของการแต่งกายในงานแห่คัวตานคือการสืบทอดมรดกทางวัฒนธรรมเครื่องแต่งกายของแม่ญิงล้านนาในยุคสมัยที่โลกกำลังเปลี่ยนแปลง

Fashion History of Chiang Mai Women in the 1960s and the Cultural Context of the Khua Than Procession (ขบวนแห่คัวตาน) in Poi Luang (ปอยหลวง) Festival

During the 1960s (พ.ศ. 2500), Chiang Mai women — known locally as "mae ying Chiang Mai" (แม่ญิงเจียงใหม่) — continued to preserve the elegance of traditional Lanna dress amidst the growing influence of modernity and popular culture from Bangkok and abroad. Their attire was more than a matter of taste — it was an expression of faith, identity, and continuity, particularly visible during religious events such as the Khua Than procession (ขบวนแห่คัวตาน), an essential element of the grand Poi Luang festival (งานปอยหลวง).

✦ What is the Khua Than Procession? (ขบวนแห่คัวตานคืออะไร?)

Khua Than (คัวตาน), or Khrua Than (ครัวทาน), refers to a ritual procession in which members of a community come together to offer religious items and daily necessities to the temple. “Khua” (ครัว) signifies the household or group, and “Than” (ทาน) means offering or alms — thus forming a collective act of merit-making. The offerings, known as “khrueang Thai Than” (เครื่องไทยทาน), are beautifully arranged on trays, stands, or traditional bamboo stretchers called “chong oi” (ชองอ้อย), and paraded toward the temple accompanied by drums, gongs, and traditional dancers.

This procession not only reflects religious devotion but also represents communal harmony, creative artistry, and the interwoven relationship between temples and local people. It is a public display of unity, identity, and reverence that has been handed down through generations.

✦ When Does Khua Than Usually Take Place?

The Khua Than procession typically takes place during the Poi Luang festival (ปอยหลวง) — a major Lanna religious ceremony held to celebrate the completion or restoration of important temple structures such as ordination halls (ubosot), sermon halls (viharn), stupas (chedi), or monks’ residences (kuti). Unlike annual temple fairs, Poi Luang events are held less frequently — every 5, 10, or even 20 years — depending on the construction cycle and community resources.

Most Poi Luang festivals are held in the dry season (February to April) when the weather is suitable for outdoor celebrations and farmers are free from fieldwork, allowing the entire community to participate with full vigour.

✦ Khua Than Ban vs. Khua Than Hua Wat (ครัวทานบ้าน vs. ครัวทานหัววัด)

The Khua Than offerings brought to the temple can be classified into two main types:

Khua Than Ban (ครัวทานบ้าน) refers to offerings organized by the laypeople (ศรัทธาชาวบ้าน) who belong to the host temple. Each neighbourhood or “khoom” (คุ้มบ้าน) prepares its own procession — elaborately decorating the offerings and forming a beautiful parade. A key feature is the presence of the temple’s own traditional dance troupe (ขบวนช่างฟ้อนประจำวัด). The mae ying Chiang Mai (แม่ญิงเจียงใหม่) leading the dance are dressed in their most elegant traditional attire, embodying the beauty, grace, and spiritual identity of Northern Thai womanhood. These home offerings are usually presented on the first day of the Poi Luang event, followed by celebratory activities the next day.

Khua Than Hua Wat (ครัวทานหัววัด) refers to offerings from other temples or affiliated communities with a close relationship to the host temple. These processions often arrive on the second or third day, and can range from modest visits — called “hom than” (ฮอมทาน) — where only a few monks and laypeople quietly offer alms, to full-scale parades with monks, banners, dancers, and music. The receiving temple will welcome them with counter-processions, complete with large triangular flags (ช่อช้าง), ceremonial umbrellas (สัปทน), flower trays (พานดอกไม้), and musical ensembles — reinforcing the bonds of religious and cultural friendship.

✦ Fashion of Mae Ying Chiang Mai (แฟชั่นแม่ญิงเจียงใหม่) in the Khua Than Procession

The image of the Khua Than procession (ขบวนแห่คัวตาน) in the 1960s evokes a vivid portrayal of mae ying Chiang Mai(แม่ญิงเจียงใหม่) dressed in traditional Lanna attire, seamlessly woven with the stylistic influences of the era. They wore long-sleeved blouses with Mandarin or Raj-pattern-style collars (คอตั้งแบบราชปะแตนหรือคอจีน), tailored from silk or satin in delicate pastel shades such as bright pink, soft purple, or egg-yolk yellow. These blouses were paired with horizontally patterned tubular skirts (ซิ่นลายขวาง) or solid-coloured silk skirts (ซิ่นไหมสีพื้น), and complemented by a sheer sabai (สะไบเฉียง) made from organza or chiffon, adorned at the shoulder with ornate floral brooches (เข็มกลัดดอกไม้). Their hair was styled in a high beehive bun (ผมเกล้ามวยสูง), a nod to Western 1960s fashion, but adorned with orchids (ดอกเอื้อง), floral pins, and silver hairpieces (ไม้ปิ่นเงิน) that swayed gracefully with each movement, reflecting a modern yet distinctly Lanna elegance. Women played a central role in the Khua Than procession, especially as chang fon(ช่างฟ้อน) — the dancers who led the parade. Their signature performance, the Fon Lep (ฟ้อนเล็บ), or Fon Khrua Than(ฟ้อนครัวทาน), was a graceful dance refined by Princess Dara Rasmi (พระราชชายาเจ้าดารารัศมี). Originally performed only within royal courts in Northern Thailand (คุ้มเจ้านายภาคเหนือ), it later became widespread among village women. The role of women in these rituals reflects their historically significant status in Lanna society, where they were often more central than men in domestic and cultural life. Women were responsible for household management, child-rearing, and the preservation of religious traditions — including the preparation of Ton Khrua Than (ต้นครัวตาน) and the intricate decorative work of offering structures (ต้นปัจจัย), tasks typically undertaken by village women. For these reasons, the Khua Than procession stands as a vibrant stage that showcases the beauty, talent, and deep-rooted devotion of the mae ying Chiang Mai.

✦ Cultural Significance of Khua Than (ความหมายทางวัฒนธรรม)

Khua Than is far more than a ritual offering. It is a vibrant expression of Lanna community life, where religion, art, gender, and identity converge. The role of women — especially mae ying Chiang Mai — in leading the dance and embodying traditional beauty reflects their essential position in the cultural fabric. Fashion in the Khua Than context is thus not merely decorative but serves as a living heritage passed on through generations, where every garment, gesture, and step tells a story of faith, memory, and belonging.

#aifashionlab #AI #aiartist #aiart #aifashion #aifashiondesign #aifashionstyling #aifashiondesigner #fashion #fashionhistory #historyoffashion #fashionstyling #fashionphotography #digitalfashion #digitalfashiondesign #digitalcostumedesign #digitaldesign #digitalaiart #ThaiFashionHistory #ThaiFashionAI #flux #fluxlora